Το Ιρλανδικό Κίνημα Εγκράτειας και ο όρκος του Πατέρα Μάθιου

Από χίλια κύματα έχει περάσει η βιομηχανία παραγωγής ιρλανδικού ουίσκι, από τα πρώτα της χρόνια τον 12^ο αιώνα, μέχρι και σήμερα. Νομοθετικές ρυθμίσεις, διεθνείς σχέσεις, μεγάλες εθνικές καταστροφές, τεχνολογικές ανακαλύψεις, αλλά και η επίδραση μεμονωμένων ιστορικών προσώπων, φαίνεται πως όλα έχουν επηρεάσει την ανάπτυξη του εθνικού αποστάγματος της Ιρλανδίας, άλλοτε με αρνητικό κι άλλοτε με θετικό πρόσημο. Μια σχετικά σύντομη, αλλά αρκετά επιδραστική και όχι τόσο γνωστή ιστορική περίοδος της χώρας, ήταν και εκείνη όπου Ιρλανδοί έδιναν ιερούς όρκους αποχής από το αλκοόλ σε έναν Φραγκισκανό μοναχό, έναν μοναχό που κατάφερε να πείσει εκατομμύρια από δαύτους -και όχι μόνο- πως η εγκράτεια ήταν θέλημα θεού. Οι «Ιππότες του Πατέρα Μάθιου» από ιερή αδελφότητα εξελίχθηκε στο Ιρλανδικό Κίνημα Εγκράτειας, το οποίο γιγαντώθηκε τόσο, που έφθασε μέχρι και τον Καναδά και τις ΗΠΑ.

Στις αρχές του 19ου αιώνα, η Ιρλανδία παρουσίαζε σημαντικές διακυμάνσεις στην κατανάλωση αλκοόλ. Αν και η κατανάλωση ουίσκι υπήρξε ήδη αρκετά διαδεδομένη, οι αυστηροί φορολογικοί νόμοι του 18ου αιώνα είχαν ήδη επηρεάσει την παραγωγή και τη διανομή του. Το 1779, η βρετανική διοίκηση επέβαλε έναν νέο φορολογικό νόμο που όριζε την ελάχιστη δυναμικότητα των αποστακτηρίων και τις ημέρες λειτουργίας τους, οδηγώντας σε σημαντική μείωση του αριθμού των αδειοδοτημένων σημείων παραγωγής από 1.228 το 1779, σε 246 το 1790 και μόλις 32 το 1821. Αυτό οδήγησε σε συγκέντρωση της νόμιμης παραγωγής σε αστικά κέντρα όπως το Δουβλίνο και το Κορκ, ενώ στην ύπαιθρο η παραγωγή πέρασε στην παρανομία. Στις βορειοδυτικές περιοχές, όπως το Donegal, η παράνομη παραγωγή poitín γνώρισε άνθηση, καθώς προσέφερε εισόδημα στους αγρότες, με κάποιες εκτιμήσεις να αναφέρουν ότι μόνο το 2% της κατανάλωσης φορολογούνταν επίσημα.

Ο Θέομπαλντ Μάθιου σε συλλαλητήριο ενάντια στο αλκοόλ

Το Ιρλανδικό Κίνημα Εγκράτειας αλλάζει τα δεδομένα

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ένας Κουάκερος ονόματι Ουίλιαμ Μάρτιν (William Martin), ιδρύει το 1835 στο Κορκ της Ιρλανδίας την Εταιρεία Ολικής Αποχής (Cork Total Abstinence Society – CTAS), μια οργάνωση που παρακινούσε τον κόσμο να σταματήσει να καταναλώνει αλκοόλ. Είχε παιχτεί το πρώτο επεισόδιο στο έργο που αργότερα θα γινόταν γνωστό ως το Ιρλανδικό Κίνημα Εγκράτειας. Είχαν βέβαια προηγηθεί οι κινήσεις του αιδεσιμότατου Τζον Έντγκαρ (John Edgar) στο Μπέλφαστ που κήρυττε τα οφέλη της αποχής από το αλκοόλ από το 1829, αλλά και του Τζόζεφ Λάιβσεϊ (Joseph Livesey) στο Πρέστον της Αγγλίας. Ο Λάιβσεϊ το 1833 λειτούργησε ένα ξενοδοχείο «εγκράτειας και αποχής από το αλκοόλ», την επόμενη χρονιά εξέδωσε και ένα σχετικό περιοδικό το οποίο ευαγγέλιζε τα οφέλη της ζωής χωρίς αλκοόλ, ώσπου το 1835 ίδρυσε τη Βρετανική Ένωση για την Προώθηση της Εγκράτειας!

Πίσω στην Ιρλανδία και στον Ουίλιαμ Μάρτιν, ο οποίος σύντομα συνειδητοποίησε πως δε διέθετε την απαιτούμενη πειθώ για να παρακινήσει αποτελεσματικά τον κόσμο υπέρ της εγκράτειας, οπότε γρήγορα αποφάσισε πως χρειαζόταν έναν χαρισματικό ηγέτη. Στις 10 Απριλίου του 1838 στρατολογεί στο κίνημά του τον Πατέρα Θέομπαλντ Μάθιου (Theobald Mathew), έναν Καπουτσίνο μοναχό. Εκείνος αναλαμβάνει πλέον τα ηνία της οργάνωσης του κινήματος και το μετονομάζει σε «Ιππότες του Πατέρα Μάθιου» (Knights of Father Mathew), μετατρέποντάς το σε κάτι σαν ιερή αδελφότητα και τελικά σε… «σταυροφορία» κατά του αλκοόλ, η οποία μάλιστα με τα χρόνια απέκτησε και διεθνή χαρακτήρα.

Ο Πατέρας Μάθιου χρησιμοποιούσε ως βασικό του μέσο «προσηλυτισμού» την Κυριακάτικη λειτουργία στην εκκλησία, από όπου κήρυττε τα οφέλη της αποχής από το αλκοόλ και παρακινούσε τους πιστούς να πάρουν τον περιβόητο όρκο πλήρους αποχής από αυτό. Οι πιο ασφαλείς εκτιμήσεις υπολογίζουν τα άτομα που πήραν την όρκο σε 250,000 μέχρι το 1843, ενώ μέχρι το τέλος της ζωής του λέγεται πως αυτός ο αριθμός έφθασε τα 4,7 εκατομμύρια άτομα στην Ιρλανδία (9 εκατομμύρια ήταν τότε ο πληθυσμός της χώρας) και τα 7 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο!

«Υπόσχομαι να απέχω από κάθε αλκοολούχο ποτό, εκτός από εκείνα προς φαρμακευτική χρήση και πάντα κατόπιν εντολής ιατρού, όπως και να αποδοκιμάζω κάθε αιτία και συνήθεια που οδηγεί στην κατανάλωσή τους».

… αυτά ήταν τα λόγια που επαναλάμβαναν οι πιστοί που λάμβαναν τον όρκο του Πατέρα Μάθιου.

Το ιρλανδικό ουίσκι καταρρέει

Κάπως έτσι, και ενώ στις αρχές του 19^ου αιώνα το ιρλανδικό ουίσκι βρισκόταν στην απόλυτη ακμή του, με λιγότερα αποστακτήρια από τον 18^ο, αλλά με πολύ πιο αποτελεσματική παραγωγή, τόσο το κίνημα αποχής, όσο και η τεχνολογική ανακάλυψη της αποστακτικής στήλης από τον Αινεία Κόφεϊ, η οποία δεν υιοθετήθηκε από τους Ιρλανδούς, δίνοντας στους Σκοτσέζους ένα τεράστιο πλεονέκτημα σε όγκους παραγωγής, οδήγησε το ιρλανδικό ουίσκι στον ξεπεσμό. Η εγχώρια κατανάλωση μειώθηκε δραματικά -ας είναι καλά το Ιρλανδικό Κίνημα Εγκράτειας-, η ανταγωνιστικότητα στο εξωτερικό του σκοτσέζικου ουίσκι ξεπέρασε κάθε προηγούμενο, κι έτσι, τα περισσότερα αποστακτήρια μείωσαν αισθητά την παραγωγή τους, ενώ αρκετά αναγκάστηκαν να κλείσουν. Οι δυσκολίες όμως για το ιρλανδικό ουίσκι δε θα τελείωναν έτσι εύκολα.

Το 1845 ξεσπά ο Μεγάλος Λιμός της Ιρλανδίας, ο οποίος διήρκεσε μέχρι το 1952, ο οποίος επέφερε μια άνευ προηγουμένου ανθρωπιστική και κοινωνική κρίση στη χώρα, κατά τη διάρκεια της οποίας περίπου ένα εκατομμύριο Ιρλανδοί έχασαν τη ζωή τους, ενώ άλλοι τόσοι μετανάστευσαν για το εξωτερικό. Μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα, ο πληθυσμός της Ιρλανδίας είχε πέσει στο μισό, αριθμώντας περίπου 4.5 εκατομμύρια. Φαντάζεστε τι έγινε με τα ιρλανδικά αποστακτήρια και την παραγωγή ιρλανδικού ουίσκι, σωστά;

Ο Πατέρας Μάθιου φαίνεται πως δεν είχε πολλή δουλειά κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Λιμού στην Ιρλανδία, κι έτσι, αφού πέρασε λίγα χρόνια φροντίζοντας τους φτωχούς και πεινασμένους, αποφάσισε λίγα χρόνια αργότερα να φύγει από τη χώρα. Και ενώ είχε προηγηθεί μια τουρνέ στην Αγγλία και στη Σκοτία, προσπαθώντας κι εκεί να πείσει τους πιστούς να κόψουν το αλκοόλ, ίσως τα βρήκε λίγο πιο σκούρα, καθώς εκείνη την περίοδο στην Αγγλία, σε αντίθεση με την Ιρλανδία, οι Προτεστάντες είχαν πολύ μεγαλύτερη δύναμη.

Το 1849 αποφασίζει να ταξιδέψει για τις ΗΠΑ, όπου θα ταξιδέψει χιλιάδες χιλιόμετρα, σε 25 διαφορετικές πολιτείες και θα λάβει υπογραφές και όρκους από 500,000 κατοίκους της! Θα καθίσει μόνο δύο χρόνια, κι αυτό γιατί μπλέχτηκε το κίνημά του, με το κίνημα κατά της σκλαβιάς, το οποίο είχε δεσμευτεί να υποστηρίξει, πλην όμως, οι περισσότεροι από τους αρχιεπισκόπους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας που τον φιλοξενούσαν ήταν κατά της κατάργησης της δουλείας κι έτσι, φαντάζομαι πως θα του είπαν κάτι του τύπου «μην ανακατεύεσαι εσύ με τα δικά μας ζητήματα, μείνε στο αλκοόλ σου, αλλιώς θα σου κόψουμε τις παρουσίες στις Κυριακάτικες λειτουργίες». Ο Πατέρας Μάθιου, πιστός στον ιερό του σκοπό, αναγκάστηκε να δηλώσει ότι «πουθενά στις Αγίες Γραφές δεν απαγορεύεται η δουλεία»!

Ο Πατέρας Μάθιου κάπως έτσι φεύγει από τις ΗΠΑ, έχοντας προλάβει να «στεναχωρήσει» τον πρώην φίλο του, πρώην σκλάβο και μετέπειτα πασίγνωστο Αφρο-αμερικανό κοινωνικό μεταρρυθμιστή, Φρέντερικ Ντάγκλας, ο οποίος είχε πάρει κι εκείνος τον όρκο αποχής από το αλκοόλ, αλλά, όπως φαντάζεστε, προσπαθούσε να αλλάξει τον νόμο περί σκλαβιάς. Παρ΄όλα αυτά, οι ιδέες του είχαν διαδοθεί φαίνεται αρκετά και στην Αμερική. Είχε προηγηθεί η ίδρυση διάφορων άλλων οργανώσεων στον Καναδά, το Total Abstinence Society και το Total Abstinence and Benefit Society, ενώ το 1872 ιδρύθηκε στο Σεντ Λούις του Μιζούρι η επίσημη οργάνωση των «Ιπποτών του Πατέρα Μάθιου». Το έργο του Πατέρα Μάθιου λειτούργησε ως παρακαταθήκη για τη δημιουργία, μέχρι το τέλος του 19^ου αιώνα, πολυάριθμων καθολικών οργανώσεων εγκράτειας και αποχής, οι οποίες, με τη σειρά τους, είναι γνωστό πως οδήγησαν στην Αμερικανική Ποτοαπαγόρευση (1920-1933).

Πίσω στην Ιρλανδία, όπου το ιρλανδικό ουίσκι, χτυπημένο από τον Μεγάλο Λιμό του 1845-1852, το αυστηρό φορολογικό πλαίσιο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, τους εμπορικούς πολέμους με το Ηνωμένο Βασίλειο, το Ιρλανδικό Κίνημα Εγκράτειας του Πατέρα Μάθιου -στηρίχθηκε οπορτουνιστικά και από τον διάσημο πατριώτη Ιρλανδό πολιτικό Ντάνιελ Ο’ Κόνελ, ο οποίος εκτός από τη χειραγώγηση της Ιρλανδίας, φαίνεται ότι αγκάλιασε και την αποχή από το αλκοόλ, αφού «πουλούσε» και συσπείρωνε-, την αδυναμία ανταγωνισμού με το σκοτσέζικο ουίσκι, αλλά και αργότερα την Αμερικανική Ποτοαπαγόρευση, εξέπεσε σχεδόν ολοκληρωτικά. Μέχρι τη δεκαετία του 1970, στην Ιρλανδία είχαν απομείνει μόλις δύο αποστακτήρια (New Midleton – Old Bushmills), όταν το 1779 ήταν 1228! Ναι, σωστά διαβάσατε, από 1228… μόλις 2!

Κλείνοντας και συμπερασματικά, το Ιρλανδικό Κίνημα Εγκράτειας του πατέρα Μάθιου υπήρξε ένα από τα πιο ισχυρά κοινωνικά κινήματα της Ιρλανδίας. Αν και είχε βραχυπρόθεσμα οφέλη για τη δημόσια υγεία και την κοινωνική σταθερότητα, αφού σύμφωνα με στοιχεία της εποχής είχαν μειωθεί αρκετά οι αυτοκτονίες, οι αψιμαχίες στον δρόμο, οι δολοφονίες και οι ληστείες, μακροπρόθεσμα συνέβαλε στην αποδυνάμωση μιας από τις πιο κερδοφόρες βιομηχανίες της χώρας. Το ιρλανδικό ουίσκι, που κάποτε κυριαρχούσε στην παγκόσμια αγορά, υπέστη μακροχρόνια ύφεση πριν γνωρίσει την αναγέννηση των τελευταίων δεκαετιών. Έχει ενδιαφέρον και το κείμενο που είχα γράψει πριν επτά ολόκληρα χρόνια εδώ, καθώς από τότε μέχρι σήμερα, η ανάπτυξη του ιρλανδικού ουίσκι είναι τεράστια. Σήμερα, με περισσότερα από σαράντα αποστακτήρια σε λειτουργία, το ιρλανδικό ουίσκι δείχνει πως επιστρέφει δυναμικά, και στοιχεία από την ιστορία του που το επηρέασαν αρνητικά, παραμένουν μόνο ως μια μακρινή ανάμνηση, αλλά και ως ένα μάθημα για το μέλλον.