Νυχτερίδες κι αγαύες: Βιώσιμη ανάπτυξη… με φτερά!

Όλοι όσοι ασχολούνται έστω κι επιφανειακά με τον χώρο των ποτών σίγουρα θα έχουν ακούσει για το φυτό της αγαύης και πιο συγκεκριμένα για το είδος Agave tequilana, το μοναδικό που επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή της τεκίλας, σε πέντε μόνο περιοχές του Μεξικού. Εδώ και λίγες όμως μόλις δεκαετίες, διαπιστώθηκε πως οι νυχτερίδες και πιο συγκεκριμένα το είδος Leptonycteris nivalis, παρέα με το Leptonycteris curasoae, αποτελούν δύο απαραίτητα είδη για την διαιώνιση της αγαύης, άρα και την παραγωγή της τεκίλας. Πως συνδέονται αυτά τα δύο; Για να καταλάβουμε, θα πρέπει να μελετήσουμε λίγο το σύστημα αναπαραγωγής της αγαύης.

Το αναπαραγωγικό σύστημα του φυτού της αγαύης

Το φυτό της αγαύης διαθέτει τρεις διαφορετικούς τρόπους αναπαραγωγής:

• με ριζώματα-παραφυάδες
• με τη δημιουργία φυτών επάνω στον ανθοφόρο βλαστό
• με σπόρους.

Οι δύο πρώτοι τρόποι εμπίπτουν στην κατηγορία της αγενούς αναπαραγωγής, δε χρειάζονται δηλαδή αρσενικό και θηλυκό φυτό ώστε να προκύψει γονιμοποίηση και δημιουργούν φυτά-κλώνους, με πανομοιότυπο DNA με το μητρικό φυτό, είτε γύρω από αυτό (ριζώματα-παραφυάδες) είτε επάνω στο στέλεχος του ανθοφόρου βλαστού (bulbil – προϋπόθεση το φυτό να ανθίσει).

Οι νυχτερίδες του Μεξικού

Όσο για τον τρίτο τρόπο, αυτός προκύπτει με γονιμοποίηση των ανθέων δύο φυτών διαφορετικού φύλου και κυριότερος επικονιαστής τους δεν είναι κάποια πεταλουδίτσα, αλλά τα δύο προαναφερθέντα είδη από νυχτερίδες. Σε αυτήν την περίπτωση, το νέο φυτό λαμβάνει γενετικό υλικό και από τους δύο γονείς, δημιουργώντας ένα νέο φυτό, το οποίο, σχεδόν πάντα, είναι πιο εξελιγμένο και πιο ανθεκτικό σε ασθένειες, μικρόβια και μύκητες, σε αντίθεση με τα φυτά-κλώνους που παραμένουν άκρως επιρρεπή σε αυτά. Bingo!

Η διαδικασία παραγωγής της τεκίλας όμως προϋποθέτει τη συγκομιδή των φυτών της αγαύης πριν αυτά ανθίσουν, όταν έχουν συγκεντρώσει αρκετή περιεκτικότητα σε σάκχαρα στο εσωτερικό τους ώστε αυτά να ζυμωθούν και να αποσταχθούν για το επιθυμητό αποτέλεσμα. Οι αγρότες μέχρι και πριν κάποια χρόνια βασίζονταν αποκλειστικά στην αγενή αναπαραγωγή με παραφυάδες για να αποκτήσουν νέα φυτά και να συνεχίσουν την καλλιέργεια της αγαύης.

Τα πρώτα αποτελέσματα της μη-βιώσιμης καλλιέργειας αγαύης εμφανίστηκαν στο fin de siècle του 20^ου αιώνα αλλά και, όπως απεδείχθη, της παραγωγής τεκίλας. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, το 25% περίπου των φυτών που χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή της τεκίλας, προσβλήθηκαν από μία νέα ασθένεια, έναν συνδυασμό από μύκητες και βακτήρια, που έπληξε την καλλιέργεια. Ταυτόχρονα, την ίδια περίοδο, το Μεξικό κατηγοριοποίησε τα δύο είδη από νυχτερίδες ως απειλούμενα είδη προς εξαφάνιση, κυρίως λόγω της ανθρώπινης παρανόησης ότι πρόκειται για νυχτερίδες βαμπίρ και της καταστροφής των φωλιών τους, αλλά φυσικά και λόγω της μη-βιώσιμης καλλιέργειας της αγαύης που δεν επέτρεπε στις νυχτερίδες να αποδημήσουν χρησιμοποιώντας τα φυτά ως ενδιάμεσους σταθμούς ανεφοδιασμού.

Ο ρόλος του Batman του Μεξικού

Εδώ και περισσότερα από είκοσι χρόνια ο Dr Rodrigo A. Medellín, ο επονομαζόμενος και Batman του Μεξικού, αγωνίζεται για τις νυχτερίδες και την προστασία τους, μεσολαβώντας ώστε οι παραγωγοί να αφιερώσουν ένα μέρος της καλλιέργειας τους σε φυτά που δε θα εκμεταλλεύονται για την παραγωγή τεκίλας, παρά θα αφήνονται να ανθίζουν και να γονιμοποιούνται φυσιολογικώς, διευρύνοντας έτσι τη γενετική τους ποικιλότητα, άρα και την ανθεκτικότητα τους. Ο Dr Rodrigo A. Medellín ισχυρίζεται πως ένα 5% των φυτών (200 περίπου φυτά ανά εκτάριο καλλιεργήσιμης γης) αρκούν για να προστατευθεί ο πληθυσμός της νυχτερίδας και το φυτό της Agave tequilana.

Ως αποτέλεσμα των προσπαθειών του δόκτορος, το 2014 η Leptonycteris curasoae αποχαρακτηρίστηκε από απειλούμενο είδος, για την ακρίβεια, έγινε το πρώτο θηλαστικό στην ιστορία του Μεξικού που βγαίνει από τη συγκεκριμένη λίστα. Ταυτόχρονα, έστω και ετεροχρονισμένα, ο Dr Rodrigo A. Medellín απέσπασε την προσοχή του ρυθμιστικού συμβουλίου της τεκίλας, του Tequila Regulatory Council, το οποίο, μαζί με το Tequila Interchange Project, και τη βοήθεια του δόκτορα προσπαθούν να πείσουν τους παραγωγούς για την ανάγκη εφαρμογής βιώσιμων τεχνικών καλλιέργειας, ενώ δημιούργησαν τις bat-friendly τεκίλες και την πιστοποίηση τους.

Μέσα από το συγκεκριμένο πρόγραμμα που ακόμα βρίσκεται σε πιλοτικό στάδιο, οι παραγωγοί που συμμετέχουν αναζητούν στην πράξη χείρα βοηθείας από τις νυχτερίδες, ώστε η καλλιέργεια τους να βοηθήσει το ίδιο το φυτό της αγαύης. Ειδικά από τη στιγμή που η παραγωγή της τεκίλας παρουσιάζει αυξανόμενους ρυθμούς ανάπτυξης, μέσα από την τεράστια ζήτηση, και χωρίς να έχει μπει ακόμα η Ασία για τα καλά στην αγορά της, τέτοιες τακτικές έχουν ήδη κριθεί απαραίτητες για τη βιωσιμότητα της.

Η επίγνωση και το συνολικό awareness όμως γύρω από το πρόβλημα αφορά κυρίως τους ίδιους τους καταναλωτές αλλά και τους μπαρτέντερ, οι μοναδικοί –όπως πιστεύεται- που μπορούν να κινητοποιήσουν τους παραγωγούς. Το πρότζεκτ της bat-friendly τεκίλας βασίζεται εν πολλοίς στη σύγχρονη, θετική αντίληψη των καταναλωτών περί προϊόντων που χρησιμοποιούν τίμιες, «καθαρές» και βιώσιμες τακτικές παραγωγής. Τα μηνύματα είναι άλλωστε ενθαρρυντικά.