Κοινωνική και ατομική ευγένεια. Η επεξήγηση του Savoir Vivre στα μπαρ…

Πριν μερικές μέρες ξεκινήσαμε μια ανάλυση για ένα μάλλον αμφιλεγόμενο θέμα σχετικά με την ευγένεια, το πώς αυτή εκφράζεται από και προς τους εργαζόμενους στο χώρο της εστίασης, και συνολικά πως αυτή προκαλείται ή αντιμετωπίζεται στην σύγχρονη κοινωνία των φωτισμένων ανθρώπων.

Συμμετέχοντας σε διάφορες συζητήσεις που ακολούθησαν τη δημοσίευση του άρθρου –το οποίο μπορείτε να διαβάσετε και να ξαναδιαβάσετε εδώ, συνειδητοποίησα πόσο διαφορετικές απόψεις μπορεί να υπάρχουν και πως η συλλογιστική που ανέπτυξα γύρω από τις τέχνες και το savoir vivre ίσως και να χρειάζεται περαιτέρω εξηγήσεις.

Η ευγένεια ως ατομική και κοινωνική πρακτική

Θα χρησιμοποιήσουμε ως παράδειγμα, ένα μοντέλο πολιτείας, προσπαθώντας να εξηγήσουμε τη σημασία της ευγένειας και τον αντίκτυπο της στο κοινωνικό κατεστημένο, περιορίζοντας παράλληλα την όποια αναφορά και σύνδεση με τις Καλές Τέχνες.  Πρωτεύον θέμα, συμπορευόμενοι πάντα με τις βασικές αρχές του Χέγκελ, είναι η κατανόηση της έννοιας «ελευθερία» και η ορθή λειτουργία αυτής εντός ενός κοινωνικού συνόλου.

Κάθε φάση στην ανθρώπινη ιστορία δίνει μια διαφορετική ερμηνεία στην ελευθερία και την τοποθετεί ανάλογα -ή δυσανάλογα- στο εκάστοτε μοντέλο πόλης. Από τους αρχαίους πολιτισμούς –όπως για παράδειγμα στην Αίγυπτο των Φαραώ- οι κανόνες είχαν κυρίως ατομική πηγή, ενώ στην αρχαία Ελλάδα, ναι μεν υπήρχε διεύρυνση των «ελεύθερων», αλλά σε καμία περίπτωση δεν ήταν ολοκληρωτική.

Κατά τον Χέγκελ, ελευθερία είναι η εθελούσια υποταγή όλων στη νομιμότητα που προέρχεται από τη βούληση του κοινωνικού συνόλου και αποσκοπεί στην ολοκληρωτική ενότητα. Σκεπτόμενοι λοιπόν μια κακή συμπεριφορά η οποία ψυχικά βιάζει ένα υποκείμενο (άνθρωπο), ο Χέγκελ μας λέει ξεκάθαρα πως «Η προσβολή του άλλου είναι το εξωτερικό αποτέλεσμα μιας συνείδησης που δεν αναγνωρίζει το καθήκον της».

Η ευγένεια πηγάζει και συνεπάγεται την ελευθερία

Άρα για να αγγίξουμε έναν ανώτερο βαθμό ελευθερίας θα πρέπει να καλλιεργήσουμε την «ηθική αυτοσυνειδησία του εγώ». Ποια είναι όμως η αντικειμενική ηθική και πώς εκφράζεται αυτή στα επιμέρους κοινωνικά σύνολα; Εδώ, ο Χέγκελ έχει φτιάξει ένα μοντέλο το οποίο αποκαλεί «οργανική ολότητα» και μέσα εκεί έχει εντάξει την αντικειμενική ηθική ως «σύστημα ηθών, παραδόσεων, έλλογων έξεων και συμπεριφορών».

Η αντικειμενική ηθική λοιπόν εκφράζεται σε τρεις φάσεις. Τη φάση που διέπεται από το νόμο, δηλαδή τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις απέναντι στην ιδιοκτησία. Την ατομική ηθική, δηλαδή τις αποφάσεις που παίρνει κάποιος απέναντι στα προσωπικά του προβλήματα και πως τα διεκπεραιώνει βάση μιας προσωπικής ορθολογικής διαδικασίας. Τέλος, την κοινωνική ηθική, που αντικατοπτρίζει τρία επιμέρους μοντέλα -οικογένεια, αστικό περιβάλλον και κράτος.

Η ευγένεια λοιπόν, η καλή συμπεριφορά, ο σεβασμός στον άνθρωπο και στα δικαιώματα του, είναι έννοιες που κατά κύριο λόγο πηγάζουν από τον ατομικό μας πομπό προς ένα γενικότερο κοινωνικό δέκτη. Η καλλιέργεια των εκπομπών μας μπορεί σαφώς να προκύψει μέσω της τέχνης, απλά και μόνο γιατί έτσι μπορούμε να εκπαιδευτούμε ώστε να κατανοήσουμε το Ωραίο. Η τέχνη ως υποβολέας λειτουργεί διδακτικά. Υπάρχουν όμως σαφώς και άλλοι δρόμοι -όπως η παιδεία, η ορθολογικότητα και οι επιστήμες- που μπορούν να αποφέρουν το ίδιο αποτέλεσμα ή και καλύτερο.