Σακχαρώδης Διαβήτης & Αλκοόλ. Πώς συνδυάζονται;

Περισσότερο από το ένα δέκατο του ελληνικού πληθυσμού ζει με διαβήτη, μια νόσο αρκετή πολύπλοκη, η οποία γίνεται δύσκολα αντιληπτή και που φυσικά μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες και περαιτέρω επιπλοκές, ακόμη και στο θάνατο. Ο σακχαρώδης διαβήτης και η διαχείρισή του απαιτούν προσεκτική και εξατομικευμένη εξέταση από εξειδικευμένο γιατρό, αλλά και επαναξιολόγηση όλων σχεδόν των επιλογών ζωής μας.

Στη νέα αυτή καθημερινότητα που καλείται να βιώσει κάθε άτομο που νοσεί από σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι ή ΙΙ, προσπάθησα να εξετάσω αν και σε τι βαθμό μπορεί να χωρέσει το αλκοόλ και οι αντίστοιχες επιλογές που το αφορούν. Για την ανάγκη του παρόντος, επικοινώνησα με τον κύριο Σπύρο Σαπουνά*, ενδοκρινολόγο-διαβητολόγο και αντιπρόεδρο του ΕΟΦ, ο οποίος μου έδωσε μερικές αρκετά κατατοπιστικές απαντήσεις σε θέματα που απασχολούν όλους όσοι νοσούν από σακχαρώδη διαβήτη.

Σακχαρώδης διαβήτης: Πως επηρεάζεται από το αλκοόλ;

Κύριε Σαπουνά, θα ήθελα να μου εξηγήσετε με απλά λόγια πώς η κατανάλωση αλκοόλ επηρεάζει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα σε άτομα με διαβήτη;

Είναι ενδιαφέρον και ταυτόχρονα πρόκληση, το γεγονός πώς η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να επηρεάσει τις τιμές της γλυκόζης και προς τις δύο κατευθύνσεις: και προς τα πάνω και προς τα κάτω. Στα χαμηλά διότι εμποδίζεται η λειτουργία του ήπατος, δηλαδή η αποθήκευση γλυκογόνου και μετέπειτα η απελευθέρωση γλυκόζης στο αίμα, όσο απασχολείται με το μεταβολισμό του αλκοόλ, και στα υψηλά διότι πολλά αλκοολούχα ποτά έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες, άρα και ανεβάζουν τα επίπεδα γλυκόζης.

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι που συνδέονται με την κατανάλωση αλκοόλ για κάποιον με διαβήτη Τύπου Ι ή Τύπου ΙΙ και υπάρχουν μέτρα ασφαλείας που πρέπει να τηρούν οι ασθενείς;

Οι κίνδυνοι είναι κοινοί για όλες τις κατηγορίες ασθενών, ωστόσο το ρίσκο μεταβάλλεται ανάλογα με το είδος της θεραπείας.

Ο πρώτος και μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η υπογλυκαιμία, η οποία μπορεί να συμβεί σε ασθενείς υπό θεραπεία με ινσουλίνη ή ινσουλινοεκκριτικά φάρμακα, όπως οι σουλφονυλουρίες. Αναλυτικότερα, αυτό που συμβαίνει είναι η εκτροπή της κανονικής λειτουργίας του ήπατος, λόγω της προσπάθειάς του να διασπάσει την προσλαμβανόμενη ποσότητα αλκοόλ. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, μία εκ των λειτουργιών του ήπατος είναι η διατήρηση της ισορροπίας στα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, μέσω αποθήκευσης της αποταμιευτικής ουσίας γλυκογόνου και ταυτόχρονα με την απελευθέρωση γλυκόζης από τη διάσπασή του, όταν αυτό απαιτείται. Έτσι, η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών σε συνδυασμό με αντιδιαβητικά φάρμακα μπορεί να οδηγήσει σε υπογλυκαιμία. Πολύ σπάνια μπορεί να σημειωθεί υπογλυκαιμία μετά την κατανάλωση αλκοόλ, ανεξάρτητα από την λήψη φαρμάκων, όπως για παράδειγμα σε περιπτώσεις παρατεταμένης νηστείας ή έντονης σωματικής άσκησης.

Ο δεύτερος κίνδυνος είναι η υπεργλυκαιμία, δηλαδή οι υψηλές τιμές της γλυκόζης του αίματος, λόγω αυξημένης πρόσληψης υδατανθρακών. Σε αρκετά μάλιστα κοκτέιλ, ειδικά σε αυτά που περιέχουν χυμούς ή/και αναψυκτικά, άρα και υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες και μάλιστα σε υγρή μορφή, η γλυκόζη εκτοξεύεται άμεσα, λόγω της γρήγορης απορρόφησης.

Αυτό που θα πρέπει να κάνουν οι ασθενείς είναι να εκπαιδευτούν στις συχνές μετρήσεις, είτε με μέτρηση τριχοειδικού αίματος, ειδάλλως με τη χρήση συστημάτων μόνιμης καταγραφής. Κάθε φορά πριν τη λήψη αλκοόλ θα πρέπει να έχουν στο νου τους ότι μπορεί το σάκχαρο αίματος να πέσει και να το μετρήσουν εκείνη τη στιγμή. Ομοίως θα πρέπει να εκπαιδευτούν στον υπολογισμό των θερμίδων και των υδατανθρακών για καλύτερη ρύθμιση και αποφυγή υπεργλυκαιμίας, ειδικά οι ινσουλινοθεραπευόμενοι ασθενείς.

Σακχαρώδης διαβήτης: Πώς προσαρμόζεται το αλκοόλ στην καθημερινότητα των ατόμων που νοσούν;

Υπάρχουν συγκεκριμένα αλκοολούχα ποτά που είναι πιο επιβλαβή ή ασφαλέστερα για τους διαβητικούς;

Οι διαβητικοί ασθενείς θα πρέπει να προτιμούν ποτά με χαμηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες, όπως το κόκκινο κρασί, το τζιν, το ρούμι, η βότκα, το ουίσκι, φυσικά σκέτα, χωρίς την ανάμειξη με χυμούς και αναψυκτικά. Επίσης, όπως προανέφερα, καλό είναι να αποφεύγονται τα κοκτέιλ που περιέχουν χυμούς, ζάχαρη και σιρόπια και καλό είναι να προτιμώνται οι light μπίρες.

Επηρεάζεται μακροπρόθεσμα ο σακχαρώδης διαβήτης και η διαχείρισή του από την κατανάλωση αλκοόλ;

Έχουμε δει κατά καιρούς δημοσιεύσεις οι οποίες αναφέρονται στις ευεργετικές ιδιότητες του αλκοόλ. Φυσικά, οφείλουμε να διευκρινίσουμε ότι αν και εφόσον υπάρχουν πράγματι οφέλη, αυτά συνδέονται με τη μέτρια κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, ήτοι ένα ποτό την ημέρα ή ένα ποτήρι κρασί για τις γυναίκες και έως δύο ποτά ή δύο ποτήρια κρασί για τους άνδρες. Να αναφέρουμε επίσης ότι σύμφωνα με την Αμερικανική Διαβητολογική Εταιρεία το ένα ποτό υπολογίζεται ως περίπου 40 ml ποσότητα και ένα ποτήρι κρασί 150 ml.

Μεγαλύτερη κατανάλωση από την προαναφερθείσα είναι επιβλαβής για την υγεία και φυσικά εμπόδιο στη ρύθμιση του διαβήτη. Άρα, η κατανάλωση αλκοόλ οφείλει να γίνεται με μέτρο, πολλώ δε μάλλον όταν αναφερόμαστε σε διαβητικούς ασθενείς. Σημειωτέων, η χρόνια κατανάλωση αλκοόλ επηρεάζει αρνητικά την αρτηριακή πίεση και έχει φανεί πως σε βάθος χρόνου η αύξηση της ποσότητας καταναλωθέντος αλκοόλ συναρτάται ευθέως με την αύξηση της αρτηριακής πίεσης.

Ποιες άμεσες επιπτώσεις μπορεί να παρουσιάσει ένα άτομο με διαβήτη μετά την κατανάλωση αλκοόλ και πώς πρέπει να ανταποκριθεί; Την επόμενη μέρα σε κατάσταση χανγκόβερ; 

Ο διαβητικός ασθενής, ειδικά με σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι, ακολουθεί συγκεκριμένο πρόγραμμα διατροφής και έχει λάβει οδηγίες από τον ενδοκρινολόγο/διαβητολόγο του, με στόχο τη βέλτιστη γλυκαιμική ρύθμιση. Αυτές, πολλές φορές περιλαμβάνουν υπολογισμό των υδατανθράκων στα γεύματα και πολλαπλές μετρήσεις σακχάρου αίματος. Οι οδηγίες αυτές καθίστανται πολύ σημαντικές για την περίπτωση κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών, λόγω του κινδύνου υπογλυκαιμίας ή υπεργλυκαιμίας. Ένας διαβητικός με χαμηλό σάκχαρο αίματος οφείλει να φροντίσει να φάει κάτι πριν καταναλώσει αλκοόλ, ώστε να πετύχει βραδεία απορρόφηση υδατανθράκων αφενός και να διατηρήσει φυσιολογικές τιμές γλυκόζης αφετέρου. Αν έχει υψηλό από την άλλη, πρέπει να αποφύγει τα γλυκερά ποτά και να συνυπολογίσει τα ισοδύναμα υδατανθράκων, σε περίπτωση που πρέπει να κάνει κάποια διόρθωση με ινσουλίνη κτλ. Αντίστοιχες είναι οι οδηγίες και για την επόμενη μέρα, με παράλληλο στόχο την πολύ καλή ενυδάτωση του οργανισμού. Σημαντικό είναι να τονιστεί πως η άρση αναστολών και η όποια χαλάρωση επέρχεται μετά την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, μπορεί να απορρυθμίσει ένα διαβητικό ασθενή και τα συμπτώματα υπογλυκαιμίας να αποδοθούν στη μέθη και το αντίστροφο.

Πώς αλληλεπιδρά το αλκοόλ με φάρμακα για τον σακχαρώδη διαβήτη όπως η ινσουλίνη ή η μετφορμίνη;

Οι μεγάλες ποσότητες αλκοόλ πρέπει να αποφεύγονται, όχι μόνο από τους διαβητικούς ασθενείς που λαμβάνουν αντιδιαβητικά φάρμακα, αλλά και από κάθε ασθενή που λαμβάνει οποιοδήποτε φάρμακο. Οι μικρές και μέτριες ποσότητες δεν αλληλεπιδρούν άμεσα με τα φάρμακα, αλλά με τα επίπεδα γλυκόζης, επηρεάζοντας την ηπατική παραγωγή γλυκόζης και γενικότερα τον μεταβολισμό των υδατανθράκων.

Πως πρέπει να αντιμετωπίζεται το αλκοόλ από έναν διατροφολόγο και πως το εντάσσει στην καθημερινή δίαιτα ενός ασθενούς; 

Κάθε πρόγραμμα διατροφής συντάσσεται με γνώμονα τις καθημερινές συνήθειες των ανθρώπων και ο κάθε διαιτολόγος οφείλει να λαμβάνει υπόψη τη θερμιδική επιβάρυνση που προκαλείται από το αλκοόλ και να υπολογίζει τους υδατάνθρακες αυτούς στην επιμέρους κατανομή στο ημερήσιο διαιτολόγιο. Ταυτόχρονα, οφείλει να προσφέρει παραδείγματα ποτών με την περιεκτικότητά τους σε υδατάνθρακες, ώστε να είναι σε θέση ο ασθενής να υπολογίζει μόνος του την επιβάρυνση που θα του επιφέρει η κάθε του επιλογή.

Τι συμβουλές δίνετε στους διαβητικούς που επιλέγουν να καταναλώνουν αλκοόλ, όσον αφορά στην παρακολούθηση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα τους και τη διαχείριση της κατάστασής τους;

Δεν υπάρχουν οριζόντιες οδηγίες για την κατανάλωση αλκοόλ σε ασθενείς με διαβήτη. Ο στόχος είναι πάντα η καλή γλυκαιμική ρύθμιση με την ταυτόχρονη αποφυγή υπογλυκαιμιών. Λαμβάνοντας υπόψη τους κινδύνους που αναφέραμε, δηλαδή της υπογλυκαιμίας ο οποίος είναι ο σοβαρότερος, της υπεργλυκαιμίας και της μέθης, κάθε ασθενής μπορεί να συζητήσει με τον ιατρό του για πιθανούς τρόπους ένταξης του αλκοόλ στην καθημερινότητά του με μέτρο και προσοχή. Ο σακχαρώδης διαβήτης σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί αδιέξοδο και δεν υπάρχει λόγος να θεωρούν οι διαβητικοί ασθενείς πως το αλκοόλ είναι απαγορευμένη ουσία.

*Ο Σπύρος Σαπουνάς είναι απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, ειδικευθείς στην ειδικότητα «Ενδοκρινολογία-Διαβήτης-Μεταβολισμός» στο Γενικό Νοσοκομείο Αλεξάνδρα. Έχει μεγάλη εμπειρία στη διαχείριση διαβητικών ασθενών τόσο σε τύπου Ι, όσο και τύπου ΙΙ, καθώς και στον διαβήτη κύησης. Παράλληλα, έχει διατελέσει Αντιπρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας και αυτή την στιγμή είναι Αντιπρόεδρος στον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων.